I

Быў гэты дзень для нас усіх адметны!
Змывала даль начную сіняву,
А купал неба, залаты і медны,
Зваліўся у бяздонную Няву.

Гулі гудкі, лавілі рэха аркі.
I ўсё ж была такая цішыня,
Што чуўся за вярсту ад сініх паркаў
Патрабавальны голас птушанят.

Спяшаліся на працу ленінградцы,
I помнікі іскрыліся расой...
Прабачце мне, цудоўныя палацы,
Не вашай любаваўся я красой.

Я ў гэты ранак моўчкі пакланіцца
Прыйшоў табе, бяссмертны Ленінград,
Ад нашых ніў, і пушчаў, і крыніцаў:
Ты — першы рэвалюцыі салдат.

Прастор Нявы, масты, і шпіль, і Зімні,

У век бясконцага прытворства,
I крывадушша, і хлусні,
Мая зямля, ты светлы востраў,
Які ў маленстве толькі сніш.

У век крыві, пакут і гора,
Пагроз і атамных ракет
Ты ўзнагарода і апора,
Мой сацыялістычны свет.

I сёння ў еднасці адзінай
Паміж сясцёр, паміж братоў
Ты, Беларусь, мая радзіма,
Краса, і гордасць, і любоў.

Усе жылі пад перунамі,
Ды найгарчэйшы лёс быў твой,
I ўсе бляднеюць параўнанні
Перад нязломнасцю тваёй.

Жывём з братамі ў дружбе добрай,
У працы, як у дні атак.
На землі іншыя падобна
I непадобная, аднак:

Сваім Наддзніннем, і Палессем,

А гідрастанцыю нашу ў Саянах
Моцнай будуюць народаў сыны:
У цела плаціны умураваны
Дымны кавалачак Брэсцкай сцяны.

Будуць палаць нечуваныя зоры,
Будзе вякамі турбінаў тут гул...
Ленін глядзеў на Саянскія горы.
На Енісей і глухую тайгу.

Наш правадыр і не ведаў,
Што ў Беларусі бываў,
Што ён і ў Брэсце абедаў
I ў Мінску не раз начаваў.

Верыцца ў гэта прачула,
З глыбіняў сэрца ідзе:
Сваімі вушамі чулі
Ад самых надзейных людзей.

Заходні фронт ён наведаў,
Вядома, падпольна, тайком.
Ён ведаў пра ўсе нашы беды,
Стварыў не адзін рэўком.

Не ўздумайце людзям пярэчыць,
Пакрыўдзяцца на гады.
Хай свеціцца праўдаю вечнай:
Ён быў тут
I будзе заўжды.

Я змераў Мінск і ўпоперак і ўдоўжкі,
Спазнаў усе завулкі, тупікі...
I ўсюды бачу дошкі, дошкі, дошкі,
Прыбітыя, здаецца, на вякі.

Каля адных праходжу ціха міма,
Каля другіх зусім спыняю крок...
Зноў лістапад,
I ноч,
I зноў пад Мінскам
Рэвалюцыйны вее вецярок.

Далёкая суровая узнёсласць,
Мяне ты хвалявала ўжо не раз.
Вось тут Свярдлоў
Ад Леніна прынёс нам
I праўду,
I параду,
I наказ.

Тут Фрунзе пасылаў свае атрады
Раззброіць жандармерыю,
А там
Узводзілі мінчане барыкады,
Жыццём сваім.
Шлях церабілі нам...

Наўкол гамоніць племя маладое,

Да помніка яго вялікай славы
Ў дзень нараджэння Фелікса
Штогод
Яна ішла цераз усю Варшаву
З гваздзікамі
У пешы свой паход.

Жалезны Фелікс...
Для яе жывы ён.
Праходзіла сястра ізноў, ізноў
Усе яго дарогі агнявыя,
Усю яго і ласку, і любоў.

З Дзяржынава,
Збяднелага фальварка,
Ішла яна праз беларускі бор
Ад першага турэмнага агарка
Аж да святла чырванасцяжных зор.

Любіць умела,
Не умела плакаць;
Як ён,
Для рэвалюцыі жыла...
Здымалі шапкі з гордасцю палякі,
Калі яна
З гваздзікамі ішла.

Люблю я вас, мінскія святы, —
        чырвоныя рэкі сцягоў.
Выходзяць на вуліцы песні,
        і радасць, і наша любоў.

З’язджаюцца госці з паўсвету,
        найбольш — партызанскай радні...
У першых шарэнгах героі,
        іх зоркі зіхцяць, як агні.

Гучыць у іх гонар ваенны,
        авеяны славаю марш.
Сівыя мае камсамольцы,
        я з вашага племя, я ваш!

I ўсё ж я заўсёды смуткую,
        як новае свята ідзе,
Бо падаюць воіны моўчкі,
        рады партызанаў радзей.

Усім абавязаны вам мы,

                                   Петрусю Броўку

Не, такога яшчэ мы не ведалі!
Гэта свята без пышных прамоў:
Беларуская энцыклапедыя,
Радасць першых вішнёвых тамоў.

Тут усё: наша праца, гісторыя,
Геральдычныя знакі вякоў,
I Сафія, і замак Баторыя,
I бяссмерце бальшавікоў.

Тут уборы, і песні, і рэкі.
Краявіды і цені зуброў;
Абеліскі, якія навекі
Здабылі нам мільёны сяброў.

Мы далёкія ад убоства:
Знойдзе кожны ў нядробных радках
Партызанскую маці
I бой свой
Ці героя свайго земляка.

Праслаўлены лётчык,
Герой пасівелы
(I радуга планак,
I Зоркі святло)
Расказваў проста
I трошкі няўмела
Прыцішаным вучням,
Як неба гуло.

Ён «мы» гаварыў.
«Я» гучала не часта.
Успомніў усіх,
Абавязан каму,
Як быццам належала
Зорка спачатку
Згарэўшым і збітым,
А потым — яму.

А быў ён адважны,
I жыў ён не ціха, ды помніў
Свайго гераізму выток:
Вучонага розум
I нітку ткачыхі,
Галоднага тылу
Падмецены ток;
Шыфроўкі разведчыкаў,
Хлеб, і жалеза,
I дружбу,
I ленінскай праўды тамы.
I быў ён шчаслівы,
Што можа адрэзаць
Дакладна і горда:
Што мы — гэта мы.

Ад Дзвіны да Прыпяці —
                      бела, бела,
Ад Дняпра да Нёмана —
                      снег і снег.
Свята сінім полазам
                      зранку зарыпела,
Тысячы аўтобусаў
                      пачалі свой бег.

Добры дзень, суседзі!
                      Будзем век сябрамі.
Добры дзень, суседкі!
                      Светлая зіма...
Нас усіх радзіма
                      у сям'ю сабрала,
Нават тых, адважных,
                      каго ўжо няма.

Брацкія імёны
                      злічыць не бяруся:

Свой лёс мы самі выбіралі
Не на гады, а на вякі.
З усёй Расіі паміралі
За Беларусь бальшавікі.

Я не магу ўявіць без рускіх
Жыцця,
Каб іншы лад ішоў.
Мне б здаўся свет занадта вузкім
Без украінцаў, латышоў.

Без мора Чорнага, без Волгі,
Без Енісея і тайгі:
Там ёсць і нашыя трывогі,
I кроплі нашае тугі.

Там ёсць і нашай працы жмені...
Хачу ад сэрца пажадаць:
Спяшыце, людзі, новай змене
Любоў і дружбу перадаць.

1

Вечная незадаволенасць —
У сэрцы балючым рэхам.
А можа, гэта няздольнасць
Угнацца за ярасным векам?

А можа, лепей, чым гнацца
За простай і яснай ісцінай,
Цішком над гатовым згінацца
Ці слацца апалым лісцем?

Толькі не гэта, не гэта.
Не здолею — кропка. Труна.
Iншыя будуць паэты
Сэрцы людскія кранаць...

Я ганаруся партыяй,
Ды мала цяпер прысяг.
Чаго, пытаюся, варты я,
На якой вышыні мой сцяг?

2

Эпоха на аркане
Трымае моцна нас.
Навошта нараканні
На звар’яцелы час,
Што забіваюць хуткасці,
Што забівае тэмп?
Мы на ўспаміны хукаем,
На свежасць першых тэм.

Мы іх насілі ў торбачках белых
Разам з антонаўкамі і гарохам.
Навука грыфелем ціха скрыпела
I рыхтавала нас у дарогу.

Пісалі словы, пісалі лічбы,
Сціралі з дошак, але не з сэрцаў.
I мы ўжо зналі, якім Ільіч быў,
Што з намі будзе ён аж да смерці.

Ад гэтых дошак няма і следу...
Не, след застаўся, глыбокі, вечны,
I слова «Ленін» ляціць над светам.
I герб савецкі — пад Шляхам Млечным.

З пажоўклых пергаментаў,
З прапыленых фаліянтаў,
З усіх шчылін мінулых стагоддзяў
Вылазяць галовы
Мудрых разбойнікаў,
Кволых філосафаў,
Фанатыкаў і прарокаў,
І кожны
Дагматычным пальцам
Тыкае ў маё набалелае сэрца:
Я твой настаўнік.

Каб я паслухаў адных —
Мне патрэбна было б знішчыць
Палову чалавецтва.
Каб я паслухаў іншых —
Знішчыў бы другую палову.
I на кожнай вярсце
Нечуванай адлегласці
(Ад каменных дзідаў
да атамных шахтаў)
Пакінулі знакі свае
Прагнасць, злаба, і нянавісць.
Для мяне непрымальна
Ніводная форма прыгнечання,
I я ненавіджу
Чырвонае вока вайны.

Ламае час былыя звычкі,
Да наслаенняў я прывык:
Асліны голас электрычкі,
I старажытны маладзік,

I аўтаматыкі шарады,
I хітрай хіміі гушчар,
I чарнаморскія шаланды,
I лісця восеньскага жар,

Будзённы космас,
I Будзённы
Яшчэ ўсё скача на кані,
I чалавека воблік цёмны,
Што знік у атамным агні.

I два зубры, што з пушчы збеглі,
Убачыўшы счарнелы снег, —
Усё на сэрца цяжка легла,
Перамяшала страх і смех.

Тыпова, чорт вазьмі, тыпічна:
Тэлеантэны над вярбой,
Выпрабаванні стратэгічных
Ракет
I ракавы разбой.

Як мнагалюдна на планеце!
Больш тых, хто з голаду век пух,

Мітынгі вялікай рэвалюцыі —
Боль адзін,
I стогн адзін,
I гнеў адзін.
Сходы для будзённай рэзалюцыі —
Шум адзін,
I сум адзін,
I сон адзін.

Словы праўды,
Нас вы ратавалі
У часіны грозных небяспек.
Словы фальшы,
Вас па рытуалу
Мямліць раўнадушны чалавек.

А хацеў бы я збіраць натоўпы
Дружных, але стомленых людзей
Толькі
Для вялікай справы,
Толькі
У тыя дні, калі набат гудзе.

Жыццё маё, ты — як цягнік бясконцы:
Святло і цень,
То змрок, то светласць рос.
I людзі з-за мільгаючых аконцаў
Не бачаць ні пакут маіх, ні слёз.
Я добра знаю ныцікаў мізэрнасць,
Не страчу моцнай веры
Ад няўдач...
I тапаліны пах, і шорах зерня,
I пад труною горкі матчын плач,
I выкрык развітальны паравоза,
I галасы з касмічных караблёў,
I смех дзяцей,
I ворагаў пагрозы, —
Жыццё сваё навек я з вамі сплёў.
Мой белы свет,
Мой свет цяжкі ды мілы,
Я ведаю, як трэба шмат рабіць,
Каб нам было бліжэй, чым да магілы,
Да шчасця і да сонечных арбіт.
Таму крывінкай кожнай ненавіджу

Не гаруйце, хлопцы,
Што нарадзіліся позна,
Што замест рамантыкі —
У вас нуда граматыкі.
Вы яшчэ на подзвігі
Атрымаеце позвы,
I па вас наплачуцца
Сёстры і маткі.

Не журыцеся, хлопцы,
Што нарадзіліся рана,
Вы нарадзіліся
У самы добры час:
Вы бачылі ўчора
На блакітных экранах
Першага пешахода
Завоблачных трас.

А я нарадзіўся
У вялікім Семнаццатым,
Гэты год запомніць
Трэба нам усім:
Рэвалюцыя —
Пачатак касманаўтыкі,
Нашай праўды,
Нашай славы,
Нашых сіл.

Не забудзьце, хлопцы,
Перад стартамі
Успомніць наша гора,
Нашы страты.
А заганы нашы,
Страхі і хваробы

I неба не праяснілася,
I дождж затапіў паплавы,
I ноччу мне сёння прыснілася,
Што быццам бы я нежывы.

Дапісаны пісьмы і вершы.
Запоўнены сотні анкет.
Пісьменнікі ў гонар памершага
Ладзяць прытворны банкет...

Прачнуўся. На сэрцы — дрэнна.
Трывога ў сэрца б'е:
Няўжо пражыты дарэмна
Гады агнявыя мае?

Мацней бы хацелася верыць
I людзям, і дружбе, і вершам.
Ды толькі дарог тых не мераць.
Што змералі мы ў сорак першым.

Не паўтараць памылак,
Не дараваць зняваг,
Адстойваць з большай сілай
Чырвоны ленінскі сцяг.

Зноў плявузгаюць: «Кепска будзе.
Час няўстойлівы і благі...»
Хлусяць не багі, а людзі,
Крывадушнічаюць не багі.

I мяшчанскае гэта вар'яцтва
Горкім пылам вісіць над табой.
Паспрабуем не прытварацца:
«Што ты зробіш», —
А рынемся ў бой.

Мы на чулых людзей багаты,
Злосці б трохі да чуласці той!
Часта гады і тарбахваты
Карыстаюцца дабратой.

Праўда веку!
Зрабі нас дужымі,
Рабства знішчыць дапамажы:
Рабства жонкі і рабства мужа,
Рабства дачаў і аўтамашын;

Рабства чаркі, паперкі, блату,
Біркі званняў і крэслы чынуш.
Мы плацілі вялікую плату
За шчаслівы наш дзень.

Я помню з сінькаю каробку
Ў кааперацыі старой.
«Асцерагайцеся падробкі» —
Было напісана на ёй...

Языкачосаў безадказных
Было у нас калісьці шмат.
Для іх усё бывала ясна
Паводле догмаў і цытат.

Я помню вас, сухіх і хмурных,
З мясцінаў розных і гадоў,
Многаступеньчатыя дурні
I дэмагогі ўсіх сартоў.

Было адно зярнятка праўды
На сноп развесістай хлусні.
Абы плацілі грошы спраўна —
Не шкадавалі траскатні.

А сёння, сёння памаўчыце, —
Нам трэба жыць і працаваць.
«Ура» так гучна не крычыце,
Калі кладуцца дзеці спаць.

У час жыццёвай пераробкі
I ўзлёту
Змоўкніце зусім.

На цябе, мой лес,
Як на цуд, гляджу —
Ад сасновых карон
Да блакітных красак.
Палянка дыміцца
Пасля дажджу,
Як зялёная коўдра
Пасля гарачага праса.
Ювеліршчына
Тут мігам абясцэніцца:
Гэтае зіхценне рос —
Без цэн.
Нават звонкая
Птушыная бяссэнсіца
Набывае ў лесе
Першародны сэнс...
Потым гул ідзе...
З глыбінь сусвету,
Грозны і бязмерны
Акіянскі гул.
Лес хавае ў мох
Свой воблік светлы,
Асыпае
Ігальчастую туту.
Што ты сумна гудзіш так?
Пакінь, пакінь...
Не прытварайся суровай тайгой.
Нам паплакаць было па кім
I праклясці было каго.
Помніш,
Мы пашумім, —

На прасторах
Між вялікіх гарадоў,
Над зямлёй,
Спакойнай і натруджанай,
Іней асыпаецца
З калматых правадоў
Лініі высокага напружання.

А падпоры —
Як гіравікі:
Ні на хвілю
Зняць цяжар той
Нельга ім.
У гушчар жыцця
Не дні — вякі
Ленінскую
Несці ім энергію.

Быццам нежывыя
Правады,
А кранеш —
I ўмомант будзеш спалены...
Тым агнём і нашыя рады
Непрыкметна для чужынцаў
Спаяны.

Адчуваем мы сябе заўжды
Маракамі,
Нават касманаўтамі,
I зямля, як карабель,
I правады
Звіслі карабельнымі канатамі.

I святлей, святлей
Наш кожны дзень,
А ўжо рэкі новыя
Запруджаны.

Неверагодна, неверагодна!
Мы ўжо для будучыні непрыгодны,
I для сучаснасці мы непрыгодны:
Нашы нашчадкі —
Люд не лагодны.

Мы кансерватары ўсе
Тупаватыя,
Вы — завадатары бур
I наватары.

Мы ўсе аўральнікі,
Культу стваральнікі,
Вы — праўдалюбцы,
Хлусні выкрывальнікі.

Вам цаліна,
I нейтроны,
I космас.
Нам — пасяджэнняў
Шаблонная поснасць.

Нам старамодныя густы
У гіпсе.
Вам — алімпійскія гульні
I ліпсі.

Вам з-пад дзявочых павейкаў
Іскрынкі.
Нам — дагрызаць
Успамінаў скарынку.
Мы — гераічныя,
Вы — гіранічныя.

Змоўкніце на міг усе гіронікі:

Які мізэрны і убогі
Той недалёкі чалавек,
Што цягне да сваёй бярлогі
Набыткі розныя ўвесь век.

Сем дываноў, фарфор і срэбра,
А што за мэбля у яго!
Адгарадзіцца хоча мэбляй
Ад старасці і ад нягод.

Усюды уласнай служыць мэце,
Ён і вучоны і начканц.
Ён вельмі прагне даўгалецця,
I на ўвесь свет яму начхаць.

Трасецца за свой век кароткі,
Хоць сам, як бык ляны, здароў;
Падсмажваецца на курортах,
Наводзіць жах на дактароў.

Чытае, прылізаўшы патлы,
Ён медыцынскі бюлетэнь.
Пра лекі новыя, пра панты,
Пра вітаміны і жэнь-шэнь.

Сябрамі, жонкай зберажоны,

Слёз нашых захопнік не бачыў,
Хоць вочы смылелі не раз.
На смерць нас вядуць — мы не плачам,
Сяброў мы хаваем — не плачам,
Не плачам ад крыўд і абраз. —
      Сухія ў нас вочы у горы...

На з'ездзе прысягу прымаем
I сцяг свой высока трымаем,
Стаім мы плячо да пляча.
«Інтэрнацыянал» заспяваем —
Спадчыннікі Ільіча —
      I слёзы тады падступаюць...

Пад гул барабанаў і горнаў
I лёгка, і цвёрда, і горда,
Каб кожны іх крокі пачуў,
У залу ідуць піянеры,
Што нам, камуністам, так вераць,
Як верым мы ўсе Ільічу. —

Заўтра мне дваццаць пяць,
I Радзіме маёй дваццаць пяць.
Ды пра гэта падумаю я
Перад самым світаннем...
Ноч.

Шуміць лістапад.
Хвоі ў лесе панура рыпяць.
Вецер злосна шпурляецца
Ў твары сухімі лістамі.
Прыфрантовая вёска.
Дажджом абглыданы лясок.
Звонка хлюпае гразь,
I за ногі хапае пясок.

Як ваўчынае вока,
Мігнуў аганёк папяросы —
Гэта наша друкарня
Стаіць на паходных калёсах.
Тут пад небам дажджлівым
Разбітай Калінінскай вобласці
Мы друкуем гарачыя словы
Аб славе і доблесці.
Тут суровую песню
Аб Сільніцкім, героі-нябожчыку,
Набіраюць рупліва
Дзяўчаты-наборшчыцы.

Мяне сябры пытаюць:
«Скажы, сярдзіты друг,
Навошта табе тая
Нянавісць да хапуг?

Усё пра злыдняў пішаш...
А ты ідзі у сквер —
Вясной усмак падышаш,
Складзеш вясёлы верш».

Ах, божа мой...
Ды сам я
Захоплены навек
Высокімі лясамі,
Спакоем родных рэк.

Па рэчцы успамінаў
Я плыў бы ўсё і плыў...
А хто нажом у спіну
Таварыша забіў?

I душагубы ходзяць,
Схаваныя ў туман,
Што ў даўнім горкім годзе
Губілі партызан.

Калі з нас кожны мірна
Ў пасцелі мяккай спаў,
Хлапчук, а не граміла
Ларок абрабаваў.

Падлетка строга судзяць,
Судзіце і мяне:
Мне гора сэрца студзіць,

З высокай нязменнай любоўю
Між добрых надзейных людзей
Да Леніна крочу ізноў я
I ўнука вяду ў Маўзалей.
Яго павучаць не хачу я,
А проста вяду к Ільічу.
Убачыць — і сэрцам адчуе
Усё, што і сам я адчуў.
Няма тут на плошчы галоўных —
Няма паміж нас радавых —
Спакойная годнасць і роўнасць
I сэрца адно на усіх.
Запомні, унук мой, да скону:
Тут сонцу заўжды палымнець —
На гэтым граніце чырвоным,
На гэтай чырвонай сцяне.
А варта падцягнута строга,
А сонца гарыць над Масквой,
I чыстае сэрца малога
Стукоча ў далоні маёй.
Да ўсіх дакранулася вечнасць,
Чысцейшымі сталі усе.

Я люблю чырвоны колер цэглы,
Даўнія цагляныя муры.
Я люблю старых заводаў цэхі
У святле рабінавай зары.

То жыцця найпрыгажэйшы колер,
Як і хараство лясоў і ніў.
I вучыўся я ў цаглянай школе
I нямала гліны памясіў.

Хай звініць яна спрадвечным звонам
На будоўлі ў наш бетонны час...
I сцяна Крамля, як сцяг чырвоны,
I музей чырвоны Ільіча.

1976